طوفان الاقصی

از غافلگیری تاریخی حماس تا فروپاشی افسانه شکست‌ناپذیری اسرائیل

زمینه‌های شکل‌گیری طوفان الاقصی

صبح روز ۷ اکتبر ۲۰۲۳، جهان شاهد یکی از جسورانه‌ترین و غافلگیرکننده‌ترین عملیات‌های نظامی در تاریخ معاصر بود. عملیات طوفان الاقصی که توسط حماس و دیگر گروه‌های مقاومت فلسطینی علیه اسرائیل اجرا شد، نه‌تنها بزرگ‌ترین شکست اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل را رقم زد، بلکه معادلات سیاسی و نظامی خاورمیانه را برای همیشه تغییر داد. اما در پسِ سرخط‌های خبری، جزئیات کمتر گفته‌شده‌ای از برنامه‌ریزی پنهان، ضعف‌های ساختاری اسرائیل، و تأثیرات عمیق اجتماعی این رویداد وجود دارد که هنوز در سایه باقی مانده‌اند.

غزه، منطقه‌ای که بیش از یک دهه تحت محاصره شدید اسرائیل قرار داشت، در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به جهانیان نشان داد که حتی در سخت‌ترین شرایط، مقاومت می‌تواند معادلات را تغییر دهد. اما چه عواملی این عملیات را اجتناب‌ناپذیر کرد؟

مناقشه فلسطین-اسرائیل ریشه در دهه‌ها اشغالگری، آوارگی، و سرکوب دارد. غزه، با جمعیتی بیش از ۲ میلیون نفر، از سال ۲۰۰۷ تحت محاصره کامل اسرائیل قرار داشت که دسترسی به آب، برق، دارو، و حتی مصالح ساختمانی را محدود کرده بود. ایلان پاپه مورخ یهودی، در کتاب خود The Biggest Prison on Earth غزه را به یک “ابرزندان” تشبیه کرده که ساکنانش در شرایط غیرانسانی زندگی می‌کنند. این محاصره همراه با حملات مکرر اسرائیل (مانند عملیات‌های ۲۰۰۸، ۲۰۱۲، و ۲۰۱۴)، خشم عمیقی در میان فلسطینی‌ها ایجاد کرده بود.

حماس اعلام کرد که طوفان الاقصی پاسخی به هتک حرمت مسجدالاقصی، یورش شهرک‌نشینان به فلسطینی‌ها و تلاش برای حذف مسئله فلسطین از طریق عادی‌سازی روابط برخی کشورهای عربی با اسرائیل (پیمان ابراهیم) بود. صالح العاروری، معاون وقت رئیس دفتر سیاسی حماس، این عملیات را یک اقدام پیش‌دستانه علیه طرح‌های اسرائیل برای حمله به غزه توصیف کرد. منابع عبری بعدها تأیید کردند که اسرائیل در حال برنامه‌ریزی برای ترور رهبران حماس از جمله یحیی سنوار و محمد الضیف بود اما غافلگیری ۷ اکتبر این طرح‌ها را ناکام گذاشت.

برنامه‌ریزی پنهان

زمان‌بندی استراتژیک:اسامه حمدان از حماس در مصاحبه با العالم فاش کرد که انتخاب روز ۷ اکتبر، مصادف با یوم کیپور (روز غفران یهودی) تصادفی نبود. این تعطیل مذهبی زمانی که بسیاری از نیروهای اسرائیلی در مرخصی بودند بهترین فرصت برای غافلگیری بود.

تمرینات مخفیانه: گزارش‌های عربی از جمله در شبکه المیادین نشان می‌دهد که حماس طی یک سال تمرینات نظامی گسترده‌ای در غزه انجام داده بود اما این تمرینات به‌عنوان مانورهای معمولی به اسرائیل گزارش شده بود تا حساسیت ایجاد نشود.

نقش فناوری‌های ساده: استفاده از پاراگلایدرها برای نفوذ به خاک اسرائیل یکی از ابتکارات غیرمنتظره بود. این ابزارهای ساده که هزینه کمی داشتند، توانستند سامانه‌های نظارتی پیشرفته اسرائیل را دور بزنند.

عملیات طوفان الاقصی: غافلگیری قرن

ساعت ۶:۳۰ صبح ۷ اکتبر، آسمان اسرائیل با شلیک بیش از ۵,۰۰۰ راکت از غزه روشن شد. اما این تنها آغاز یک عملیات چندجانبه بود که افسانه “شکست‌ناپذیری” اسرائیل را درهم شکست.

عملیات طوفان الاقصی با شلیک گسترده راکت‌ها آغاز شد و به‌سرعت با نفوذ زمینی، دریایی، و هوایی نیروهای حماس ادامه یافت. بیش از ۸۰ نقطه، از جمله شهرک‌های صهیونیست‌نشین و پایگاه‌های نظامی، هدف قرار گرفتند.پایگاه ناحال عوز،کفار عزه،بئری و سدروت از جمله مناطقی بودند که مقاومت فلسطینی در آن‌ها نفوذ کرد. گذرگاه اریز تحت کنترل حماس درآمد و نیروهای مقاومت موفق شدند برای ساعاتی پایگاه‌های نظامی را تصرف کنند.

علاوه بر حماس،جهاد اسلامی فلسطین و گردان‌های الاقصی(شاخه نظامی جنبش فتح) نیز در عملیات مشارکت داشتند، اما نقش آن‌ها در رسانه‌ها کمتر برجسته شد. گزارش‌های عربی نشان می‌دهد که هماهنگی بین این گروه‌ها، به‌ویژه در حمله به پایگاه‌های نظامی، کلیدی بود.

ضعف‌های امنیتی اسرائیل

یگان تاتزپیتانیوت: این یگان تماماً زنانه وظیفه نظارت بر مرز غزه را بر عهده داشت. گزارش‌های عبری از جمله در هاآرتص  نشان می‌دهد که نیروهای این یگان ماه‌ها پیش از عملیات هشدارهایی درباره تحرکات غیرعادی در غزه داده بودند، اما فرماندهان  ارشد ارتش آن‌ها را نادیده گرفتند. در روز عملیات، قطع برق در اتاق جنگ پایگاه ناحال عوز باعث باز شدن قفل‌های برقی و نفوذ آسان‌تر نیروهای  شد.

رتش اسرائیل در نوامبر ۲۰۲۴ اعتراف کرد که در روز ۷ اکتبر، به دلیل هرج‌ومرج، برخی غیرنظامیان اسرائیلی به اشتباه هدف تیراندازی نیروهای خودی قرار گرفتند. یک نمونه تأییدشده، کشته شدن یک مادر و پسر در ناحال عوز بود.

سامانه گنبد آهنین که به‌عنوان نماد قدرت دفاعی اسرائیل شناخته می‌شود، در برابر حجم بالای راکت‌ها و تاکتیک‌های غافلگیرانه حماس ناکارآمد بود. منابع عبری گزارش دادند که این سامانه تنها توانست بخش کوچکی از پرتابه‌ها را رهگیری کند.

پیامدهای نظامی و سیاسی طوفان الاقصی

• تلفات اولیه: در روز ۷ اکتبر، بیش از ۱,۴۰۰ اسرائیلی کشته و حدود ۳,۰۰۰ نفر زخمی شدند. حماس همچنین حدود ۲۵۰ نفر را به‌عنوان گروگان به غزه برد. در مقابل، حملات تلافی‌جویانه اسرائیل تا جولای ۲۰۲۵ بیش از 60,۰۰۰ کشته و ۱۱7,۰۰۰ زخمی در غزه به جا گذاشت، که اکثراً غیرنظامی بودند.
• آتش‌بس شکننده: پس از ۴۷۱ روز درگیری، آتش‌بسی ۴۲روزه با میانجی‌گری قطر و مصر برقرار شد. در این توافق، برخی گروگان‌های اسرائیلی در ازای آزادی ۱۱۰ زندانی فلسطینی، از جمله زکریا الزبیدی، آزاد شدند.
• انزوای اسرائیل: عملیات طوفان الاقصی مسئله فلسطین را بار دیگر به موضوع اول جهان تبدیل کرد. بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی اقدامات تنبیهی علیه اسرائیل، از جمله تحریم‌های اقتصادی و سیاسی، را آغاز کردند.

تأثیرات اجتماعی و روانی

• مهاجرت معکوس: گزارش‌های عبری، از جمله در روزنامه یدیعوت آحارونوت، نشان می‌دهد که از اکتبر ۲۰۲۳ تا پایان همان سال، حدود ۴۲,۳۰۰ اسرائیلی خاک فلسطین اشغالی را ترک کردند. بسیاری از این افراد، به‌ویژه ساکنان شهرک‌های مرزی، به دلیل احساس ناامنی بازنگشتند .
• وحشت اجتماعی: عملیات ۷ اکتبر اعتماد عمومی به ارتش و دولت اسرائیل را به شدت تضعیف کرد. نظرسنجی‌های داخلی نشان داد که بیش از ۶۰٪ اسرائیلی‌ها معتقدند دولت نتانیاهو در تأمین امنیت شکست خورده است.
• ابعاد سایبری: برخی منابع، مانند گزارش‌های المیادین، به احتمال استفاده حماس از حملات سایبری برای مختل کردن سیستم‌های نظارتی اشاره کرده‌اند. اگرچه این موضوع تأیید نشده، اما قطعی سیستم‌های ارتباطی در برخی پایگاه‌ها این فرضیه را تقویت می‌کند.

نکات پنهان و ناگفته‌های طوفان الاقصی

در پس پرده اخبار رسمی، جزئیاتی از طوفان الاقصی وجود دارد که کمتر در رسانه‌ها مطرح شده‌اند، اما برای درک عمق این عملیات و پیامدهای آن حیاتی‌اند.

 شکست اطلاعاتی بی‌سابقه:

اسرائیل، که به داشتن یکی از پیشرفته‌ترین سرویس‌های اطلاعاتی (موساد و شین‌بت) شهرت دارد، در ۷ اکتبر متحمل بزرگ‌ترین شکست اطلاعاتی تاریخ خود شد. گزارش‌های عبری فاش کردند که حداقل چهار هشدار در هفته‌های پیش از عملیات دریافت شده بود، اما به دلیل اطمینان بیش‌ازحد به بازدارندگی و غفلت از تحرکات حماس، این هشدارها نادیده گرفته شدند. تامیر پاردو، رئیس سابق موساد، این غفلت را “فاجعه مدیریتی” خواند.

.

تاکتیک‌های نوآورانه حماس

حماس از تاکتیک‌های ساده اما مؤثر استفاده کرد. به‌عنوان مثال، استفاده از تونل‌های زیرزمینی برای نفوذ به خاک اسرائیل و دور زدن دیوار حائل، یکی از نقاط قوت عملیات بود. همچنین، گزارش‌هایی از استفاده حماس از پهپادهای ارزان‌قیمت برای مختل کردن سامانه‌های نظارتی وجود دارد که کمتر در رسانه‌ها پوشش داده شده است.

تأثیر بر پیمان ابراهیم

یکی از اهداف اعلام‌شده حماس، توقف روند عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل بود. طوفان الاقصی این روند را به شدت تضعیف کرد. برخی منابع عربی گزارش دادند که مذاکرات محرمانه میان اسرائیل و عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط پس از این عملیات متوقف شد.

طوفان الاقصی نه‌تنها یک عملیات نظامی بود، بلکه نقطه عطفی در تاریخ مناقشه فلسطین-اسرائیل به شمار می‌رود. اما آیا این عملیات می‌تواند به حل پایدار این درگیری منجر شود؟

از دیدگاه حماس و جبهه مقاومت این عملیات یک پیروزی استراتژیک محسوب می شود چراکه:

• افسانه شکست‌ناپذیری اسرائیل را درهم شکست.
• مسئله فلسطین را به مرکز توجه جهانی بازگرداند.
• پروژه عادی‌سازی را متوقف کرد.

اما  دیدگاه اسرائیلی‌ها این روز شنبه سیاه نام گرفت و آن را با حملات ۱۱ سپتامبر مقایسه می‌کنند. اختلافات داخلی بین نتانیاهو، ارتش، و سرویس‌های اطلاعاتی همچنان ادامه دارد و تحقیقات داخلی برای شناسایی مقصران این شکست در جریان است.

دیدگاه بین‌المللی

عملیات ۷ اکتبر حماس و واکنش‌های شدید و بی‌رحمانه اسرائیل علیه مردم غزه، بازتاب‌های گسترده‌ای در سطح جهانی برانگیخت. در حالی که بسیاری از دولت‌های غربی در آغاز با اسرائیل ابراز همبستگی کردند، اما با ادامه کشتار غیرنظامیان، تخریب زیرساخت‌های حیاتی و محاصره انسانی غزه، موجی از محکومیت‌های جهانی به‌ویژه از سوی سازمان ملل، صلیب سرخ و نهادهای حقوق بشری به راه افتاد. این نهادها هشدار دادند که اقدامات اسرائیل ممکن است مصداق جنایت جنگی باشد.

در کنار مواضع رسمی، اعتراض‌های مردمی در پایتخت‌های جهان شدت گرفت. در لندن، هزاران نفر در راهپیمایی‌های مکرر خواستار پایان کشتار در غزه شدند. در پاریس، علی‌رغم محدودیت‌ها، تجمعات گسترده‌ای برگزار شد. در ایالات متحده، دانشگاه‌هایی مانند هاروارد، کلمبیا و استنفورد شاهد اعتراض‌های گسترده دانشجویان و اساتید علیه حمایت بی‌قید و شرط دولت بایدن از اسرائیل بودند. در برلین، ده‌ها هزار نفر با شعار «آتش‌بس فوری» به خیابان‌ها آمدند.

این تحولات، نه‌تنها مشروعیت بین‌المللی اسرائیل را زیر سؤال برده، بلکه همبستگی با ملت فلسطین را در افکار عمومی جهان تقویت کرده است؛ به‌ویژه در نسل جوان و جوامع دانشگاهی که خواستار رویکردی انسانی و عادلانه در قبال بحران غزه‌اند.

همچنین برای اولین بار در تاریخ رژیم صهیونیستی نخست وزیر این دولت جعلی در دادگاه لاهه به انجام جنایت جنگی محکوم شد و تحت تعقیب قرار گرفت.

نسل کشی پیش چشم جهانیان

اسرائیل از ابتدای جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳، سیاستی سیستماتیک برای نسل‌کشی و ایجاد قحطی در این منطقه اتخاذ کرده است. محاصره کامل غزه شامل قطع آب، برق، سوخت، و ممانعت از ورود غذا و دارو، منجر به بحران انسانی بی‌سابقه‌ای شده است. ارتش اسرائیل با هدف قرار دادن مراکز ذخیره غذا، نانوایی‌ها، بیمارستان‌ها و کاروان‌های امدادی، عملاً زندگی را برای غیرنظامیان غیرممکن کرده است. سازمان‌های بین‌المللی همچون سازمان ملل و برنامه جهانی غذا هشدار داده‌اند که غزه در آستانه قحطی گسترده است و بیش از نیمی از جمعیت آن دچار ناامنی غذایی شدید هستند. هم‌زمان، ادامه حملات هوایی به مناطق مسکونی و زیرساخت‌های بهداشتی، نشانه‌ای آشکار از سیاست‌های هدفمند نسل‌کشی است. این اقدامات، نه تنها ناقض قوانین بین‌المللی و حقوق بشر است، بلکه جنایاتی است که بسیاری از نهادهای حقوقی خواستار پیگرد قضایی عاملان آن در دادگاه‌های بین‌المللی شده‌اند.

عملیات طوفان الاقصی، با تمام پیچیدگی‌ها و پیامدهایش، نقطه عطفی در تاریخ مناقشه فلسطین-اسرائیل بود. این عملیات نه‌تنها بزرگ‌ترین شکست امنیتی اسرائیل را رقم زد، بلکه با افشای ضعف‌های ساختاری و اطلاعاتی این رژیم، معادلات منطقه را تغییر داد. نکات کمتر گفته‌شده، مانند نقش یگان‌های زنانه، خودزنی ارتش اسرائیل، مهاجرت معکوس، و تاکتیک‌های نوآورانه حماس، نشان‌دهنده عمق استراتژیک این عملیات است. با این حال، کشتار وحشیانه رژیم صهیونیستی در پاسخ به این عملیات و فجایع انسانی نشان داد غده سرطانی اسرائیل از آنچه که تاپیش از این تصور میشد جنایت کار تر است و هدف اصلیش نسل کشی مردم بی دفاع غزه است.

منابع انگلیسی

Foreign Affairs; The Strategic Fallout of Hamas’s October 7 Attack ;November 2023

The Guardian “Israel’s Intelligence Failure: How Hamas Caught the IDF Off Guard” ;October 2023

Al Jazeera English Operation Al-Aqsa Flood: A Turning Point in the Israeli-Palestinian Conflict”; October 2023

BBC News “Gaza War: What Happened on October 7 and Its Aftermath”; October 2023

منابع عربی

شبکه المیادین، “عاصفة الأقصى: كيف خدعت حماس إسرائيل؟” أكتوبر ۲۰۲۳.

العالم مصاحبه با صالح العاروری، أكتوبر ۲۰۲۳.

الجزيرة، “عاصفة الأقصى: تفاصيل العملية وتداعياتها”، أكتوبر ۲۰۲۳

میدل ایست آی، “كيف أعادت عاصفة الأقصى القضية الفلسطينية إلى الواجهة؟”، نوفمبر ۲۰۲۳

منابع عبری

هاآرتص، “הכישלון המודיעיני של 7 באוקטובר: כיצד נתפסה ישראל לא מוכנה”، اکتبر ۲۰۲۳

یدیعوت آحارونوت “הגירה הפוכה לאחר 7 באוקטובר: ישראלים עוזבים את הארץ”، دسامبر ۲۰۲۳

جروزالم پست “צה”ל מודה: הרגנו בטעות אזרחים ב-7 באוקטובר”، نوامبر ۲۰۲۴

واللا “כשל מערכות ההגנה: כיצד נפרצה הגדר בעזה?”، اکتبر ۲۰۲۳