فارسی
English
العربية
«فتحی شقاقی»؛ فرزند فلسطینی لیبیایی امام
تاریخ فلسطین مبارزان و رهبران بسیاری را به خود دیده است که برای مقابله با استعمار، اشغالگری و صهیونیسم وارد صحنه شدند اما کمتر کسی را می توان در میان این رهبران یافت که از نظر تأثیرپذیری از امام خمینی و مکتب انقلاب اسلامی ایران با شخصیتی مانند شهید «دکتر فتحی شقاقی»، بنیانگذار و رهبر جنبش «جهاد اسلامی فلسطین» قابل مقایسه باشد.
پس از اشغال فلسطین توسط صهیونیست ها طی نبرد «نکبت» یا آنچه به زعم خودشان «جنگ استقلال» می خوانند، خانواده های بسیاری از سرزمین اصلی فلسطین یا آنچه به اراضی 1948 معروف شده است، راهی نوار غزه و کرانه باختری شدند. یکی از این خانواده ها، خانواده لیبیایی الاصل «شقاقی» بود که اصالت شان به شهر «تَرهونه» در حومه «طرابلس» پایتخت لیبی برمی گشت و اجدادشان طی دوران خدمت نظامی امپراتوری عثمانی در سوریه و فلسطین مستقر شده بودند. این خانواده برای حفظ جان اعضایش از خانه و کاشانه اش در روستای «زَرنوقه» در اطراف شهر «رَمله» در مرکز فلسطین به طرف شهر «غزه» مرکز نوار غزه و هم مرز با صحرای سینای مصر فرار کرد. کمتر از سه سال پس از این فرار و در دی 1329 (ژانویه 1951) «فتحی» پسر این خانواده در اردوگاه ها پناهندگان «شاطئ» در حومه شهر غزه بدنیا آمد.
سال های اول تحصیل فتحی در مدرسه سازمان ملل در غزه طی شد. در همین حین و وقتی فتحی 15 سال بیشتر نداشت، مادرش را از دست داد. فتحی شقاقی پس از پایان تحصیلات ابتدایی و دبیرستان، برای تحصیل در رشته ریاضیات راهی دانشگاه «بیر زیت» در کرانه باختری شد. در همین دانشگاه بود که عقبه مذهبی خانوادگی او خود را بیشتر نشان داد. طی دوران تحصیل در دانشگاه، مطالعات اسلامی فتحی شقاقی، که در ابتدا تحت تأثیر شخصیت جمال عبدالناصر به جرگه ناصریست ها پیوسته بود، به مراتب بیشتر شد و تحت تأثیر شخصیت هایی مانند «حسن البنا» و «سید قطب» قرار گرفت؛ افراد که در شکل گیری جریان هایی مانند «اخوان المسلمین» نقش بسزایی ایفا کردند. شکست اعراب در دو جنگ 1967 و 1973 در مخالفت فتحی با تفکر ملی گرایی عربی و گرایش او به سمت نظریات اسلامی در نبرد صهیونیسم تأثیر زیادی به جا گذاشت.
فتحی شقاقی پس از پایان تحصیلات کارشناسی ریاضیات، مدتی را به تدریس ریاضی در مدارس قدس اشغالی مشغول شد تا اینکه بخاطر علاقه قدیمی به سمت پزشکی رفت و برای تحصیل در این رشته راهی دانشگاه علوم پزشکی شهر «زَقازیق» مصر شد. طی تحصیل پزشکی در مصر، ارتباط فتحی شقاقی با اخوان بیشتر از قبل شد و به عنوان یک عضو فعال با آنان همکاری داشت. او با تعدادی از جوانان فلسطینی حاضر در مصر، مانند «رمضان عبدالله شلح» که بعدا صمیمی ترین دوست و جانشین وی شد، به فعالیت های دینی و مبارزاتی علیه صهیونیسم مشغول شد تا اینکه اتفاقی بزرگ تمام معادلات زندگی او را به هم زد.
خبر پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی در تمام جهان، بخصوص مصر که سال ها مرکز خلافت فاطمیان و یکی از مراکز مهم ترین قطب های تاریخ و فرهنگ جهان باستان و جهان عرب امروزی به شمار می آید، منتشر شد. این حادثه نقطه عطف زندگی فتحی شقاقی، که پس از چند سال تحصیل پزشکی حالا دیگر با نام دکتر فتحی شقاقی شناخته می شد، به شمار می رفت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، دکتر فتحی شقاقی دست به دو اقدام مهم زد: اولین کار جمع آوری اطلاعات در مورد امام خمینی و نهضت وی و همینطور سابقه رژیم شاه، چه از نظر سیاست داخلی و چه اقدامات جهانی محمد رضا پهلوی، بود. خروجی این تحقیقات در نهایت منجر به نگارش مهم ترین اثر مکتوب زندگی دکتر فتحی شقاقی شد؛ کتابی که نام «خمینی؛ راه حل اسلامی و تنها جایگزین» گرفت و با نام «فتحی عبدالعزیز» منتشر شد. این کتاب را باید اولین اثر مهم در توصیف و تمجید انقلاب اسلامی ایران از طرف یک شخصیت خارجی، خصوصا مسلمان و فلسطینی، به حساب آورد.
در نتیجه انتشار کتاب، دستگاه امنیتی مصر دکتر فتحی شقاقی را بازداشت و او را چند ماه در زندان نگه داشت تا اینکه سرانجام در سال 1360 (1981) از مصر به فلسطین بازگشت و به طبابت در بیت المقدس مشغول شد.
دومین اقدام فتحی شقاقی جدا شدن او از اخوان المسلمین و تشکیل سازمانی مبارز تحت نام «جنبش جهاد اسلامی فلسطین» بود؛ اولین گروه مبارز فلسطینی که به طور مستقیم تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران شکل گرفت و نگاه امام خمینی در مورد آزادی قدس شریف و سرزمین فلسطین را مد نظر داشت.
از ابتدای تشکیل جهاد اسلامی صهیونیست ها فعالیت های دکتر فتحی شقاقی را زیر نظر داشتند تا اینکه نخستین بار او را به همین اتهام (تشکیل جهاد) در سال 1362 (1983) به مدت نزدیک یک سال زندانی کردند.
پس از آزادی، فعالیت های مبارزاتی فتحی شقاقی به موازات فعالیت هایش به عنوان پزشک کودکان در نوار غزه ادامه پیدا کرد تا اینکه بار دیگر توسط صهیونیست ها در 1365 (1986)، یک سال پس از تشکیل جنبش حزب الله در لبنان، دستگیر و زندانی شد. حکم او در این نوبت از دستگیری 5 سال زندان بود تا اینکه صهیونیست ها دو سال بعد و همزمان با اوج گیری انتفاضه اول فلسطین، او را به همراه گروهی دیگر از فلسطینی ها به جنوب لبنان تبعید کردند. ارتباطات فتحی شقاقی با بعضی شخصیت های برجسته لبنانی و ایرانی، خصوصا شهیدان حاج عماد مغنیه و حاج محمد سعید ایزدی (حاج رمضان)، در زمان حضور در لبنان شکل گرفت.
فعالیت های نظامی جهاد اسلامی با وجود تبعید دکتر فتحی شقاقی همچنان ادامه داشت. او پس از ارتحال امام برای شرکت در مراسم تشییع امام به ایران آمد و سخنرانی غرایی در نماز جمعه تهران در 19 خرداد 1368 ایراد کرد. حالا دیگر فتحی شقاقی به یکی از اهداف مهم برای صهیونیست ها تبدیل شده بود.
اسرائیل بارها تلاش کرد که او را ترور کند اما این اقدام ناموفق بود تا اینکه عملیات موفقیت آمیز دو نفر از رزمندگان جهاد اسلامی در حومه تل آویو (عملیات بیت لید/ بهمن 1373/ ژانویه 1995) و هلاکت و مجروح شدن 130 نظامی و شهرک نشین صهیونیست باعث شد صهیونیست ها طرح فوری برای ترور دکتر فتحی شقاقی را به اجرا درآوردند.
سرانجام چند ماه پس از عملیات بیت لید و هنگامی که در 5 آبان 1374 (26 اکتبر 1995) دکتر فتحی شقاقی پس از بازدید از لیبی و وضعیت پناهندگان فلسطینی در این کشور در میانه مسیر در جزیره «مالت» توقف داشت توسط دو نفر از عوامل موساد هدف تیراندازی قرار گرفت و به شهادت رسید.
پس از ترور فتحی شقاقی جهاد اسلامی به فعالیت های خود ادامه داد و نقشی کلیدی در آزادسازی غزه، کمتر ده سال بعد از ترور او ایفا کرد آن هم در حالیکه همچنان به آموزه های امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران پایبند بود.
[2] https://fa.alalam.ir/news/7262893/
[3] نیمه تیر 1404، ابتدای جولای 2025
[4] https://ana.ir/0047fa
